خلع ید

تعریف خلع ید

خلع ید عنوان دعوایی است که مالک یک مال غیرمنقول مانند خانه، مغازه یا زمین، علیه متصرف غیرقانونی مال خود اقامه می‌کند و از دادگاه می‌خواهد که به روند تصرف غیرمجاز متصرف پایان بخشیده و ملک او را از تصرف او خارج کرده و تحویل او بدهد.نحوه طرح دعوی نیز به این نحو است که مالک مال غیرمنقول با در دست داشتن سند مالکیت به دادگاه محل وقوع مال غیرمنقول مراجعه کرده و با تنظیم دادخواست و طرح دعوی خلع ید به طرفیت (علیه) متصرف که در اصطلاح غاصب تلقی می‌شود، حق خود را مطالبه می‌کند.

تفاوت دعوای خلع ید و تخلیه ید چیست؟

گفتیم که دعوای خلع ید در مورد ملکی مطرح می شود که مورد تصرف غیرقانونی شخص دیگر قرار گرفته باشد و بخواهیم غاصب را از ملک اخراج کنیم؛ اما اگر بین مالک و شخص متصرف قراردادی مثل قرارداد اجاره وجود داشته باشد که در آن قرارداد زمان تخلیه ملک معین شده است اما متصرف یا مستأجر ملک را تخلیه نکند می توان علیه او دعوای تخلیه ید مطرح نمود. همینطور ممکن است شخصی به دیگری اجازه استفاده از ملک خود را بدهد و بعد بخواهد اجازه خود را پس بگیرد در اینجا هم باید دعوای تخلیه ید مطرح کند. دعوای خلع ید فقط در مورد اموال غیرمنقول قابل طرح است اما دعوای تخلیه ید هم در مورد اموال منقول و هم در مورد اموال غیرمنقول قابلیت طرح دارد. اگر شخصی درواقع خواهان خلع ید باشد اما در دادخواست خود خواسته خود را تخلیه ید مطرح کند قرار عدم استماع دعوی صادر می شود.

تفاوت دعوای خلع ید با دعوای تصرف عدوانی چیست؟

در دعوای خلع ید خواهان باید مالکیت خود را با ارایه سند رسمی اثبات کند و درواقع اولین اقدام او پس از طرح دعوی اثبات مالکیت است اما در دعوای تصرف عدوانی اثبات مالکیت از سوی خواهان لازم نیست و خواهان فقط باید ثابت کند که سابقه تصرف او نسبت به متصرف فعلی مقدم است و زودتر از او انجام شده است. (اثبات سبق تصرف)

به طور کلی تفاوت خلع ید با تصرف عدوانی عبارتنداز:

1.در دعوای تصرف عدوانی رعایت تشریفات دادرسی لازم نمی باشد و رسیدگی خارج از نوبت انجام می شود. در حالیکه در خلع ید رعایت تشریفات دادرسی لازم است.

2.دعوای خلع ید تنها به صورت حقوقی قابل طرح است ولی دعوای تصرف عدوانی به دو شکل حقوقی و کیفری قابل طرح و بررسی است.

3.در دعوای خلع ید تنها مالک، وکیل یا قائم مقام مالک و یا نماینده حقوقی وی می تواند طرح دعوی نماید، در حالیکه در دعوای تصرف عدوانی خواهان نیازی نیست که مالک باشد، صرف سبق تصرف خواهان کافیست. حتی اگر مستأجر – مباشر – خادم – رعیت یا کارگر باشد.

4.در دعوای خلع ید حتما باید رای قطعی شود و درخواست اجرا باید صورت گیرد. در صورتیکه در دعوای تصرف عدوانی حکم تصرف بلافاصله قابل اجراست و نیاز به قطعی شدن ندارد

5.هزینه دادرسی در دعوای خلع ید با توجه به اموال غیر منقول مالی است و بر مبنای ارزش معاملاتی املاک در منطقه محاسبه می شود، در صورتیکه هزینه دادرسی در دعوای تصرف عدوانی متناسب با دعاوی غیر مالی محاسبه خواهد شد.

کدام دادگاه صلاحیت رسیدگی به دعوای خلع ید را دارد؟

کلیه دعاوی راجع به املاک، در دادگاهی اقامه می شود که ملک در حوزه قضایی آن واقع است

نحوه صدور اجراییه

پس از اینکه حکم دادگاه مبنی بر خلع ید صادر و قطعی گردید، پرونده با صدور اجراییه به اجرای احکام ارسال می شود و به خوانده ابلاغ می گردد که ظرف ١٠ روز از تاریخ ابلاغ نسبت به خلع ید اقدام کند. در صورت عدم تخلیه ملک ظرف مهلت مقرر، اجرای احکام با حضور ضابطین قضایی اقدام به خلع ید می نماید

مستندات قانونی مرتبط با دعوای خلع ید

ماده ی 313 قانون مدنی

هرگاه کسی در زمین خود با مصالح متعلقه به دیگری بنایی بسازد یا درخت غیر را بدون اذن مالک در آن زمین غرس کند، صاحب مصالح یا درخت می تواند قلع یا نزع آن را بخواهد. مگر این که به اخذ قیمت، راضی شود.

ماده ی 314 قانون مدنی

اگر در نتیجه ی عمل غاصب، قیمت مال منصوب زیاد شود، غاصب حق مطالبه ی قیمت زیادی را نخواهد داشت. مگر این که آن زیادتی عین باشد که در این صورت عین زایده متعلق به خود غاصب است

ماده ی 581 قانون مدنی

تصرفات هر یک از شرکا در صورتی که بدون اذن یا خارج از حدود اذن باشد، فضولی بوده است و تابع مقررات معاملات فضولی خواهد بود.

ماده ی 582 قانون مدنی

شریکی که بدون اذن یا در خارج از حدود اذن، تصرف در اموال شرکت کند، ضامن است.

ماده ی 43 قانون اجرای احکام مدنی

در مواردی که حکم خلع ید علیه متصرف ملک مشاع به نفع مالک قسمتی از ملک مشاع صادر شده باشد، از تمام ملک خلع ید میشود؛ ولی تصرف محکوم له در ملک خلع ید شده، مشمول مقررات املاک مشاعی است.

ماده ی 44 قانون اجرای احکام مدنی

اگر عین محکوم به در تصرف کسی غیر از محکوم علیه باشد، این امر مانع اقدامات اجرایی نیست. مگر این که متصرف، مدعی حقی از عین یا منافع آن بوده باشد و دلایلی هم ارائه کند.

در این صورت دادورز (مامور اجرا) یک هفته به او مهلت میدهد تا به دادگاه صلاحیت دار مراجعه کند و در صورتی که ظرف پانزده روز از تاریخ مهلت مذکور، قراری دایر به تاخیر اجرای حکم به قسمت اجرا ارائه نشود، عملیات اجرایی ادامه خواهد یافت.

ماده ی 45 قانون اجرای احکام مدنی

هرگاه در محلی که باید خلع ید شود، اموالی از محکوم علیه با شخص دیگری باشد و صاحب مال از بردن آن خودداری کند و یا به او دسترسی نباشد، دادورز (مأمور اجرا) صورت تفصیلی اموال مذکور را تهیه و به ترتیب زیر عمل می کند.

اسناد و اوراق بها دار و جواهر و وجه نقد به صندوق دادگستری با یکی از بانکها سپرده میشود.

اموال ضایع شدنی و اشیایی که بهای آنها متناسب با هزینه ی نگاه داری نباشد، به فروش رسیده و حاصل فروش پس از کسر هزینه های مربوطه به صندوق دادگستری سپرده می شود تا به صاحب آن مسترد شود.

در مورد سایر اموال، دادورز (مامور اجرا) آنها را در همان محل یا محل مناسب دیگری محفوظ نگه می دارد و یا به حافظ می سپارد و رسید دریافت می کند.

ماده ی 48 قانون اجرای احکام مدنی

در صورتی که در ملک مورد حکم خلع ید، زراعت شده و تکلیف زرع در حکم نیز معین نشده باشد. به ترتیب زیر رفتار می شود:

اگر موقع برداشت محصول رسیده باشد، محکوم علیه باید فورأ محصول را بردارد. وگرنه دادورز (مامور اجرا) اقدام به برداشت محصول کرده و هزینه های مربوط را تا زمان تحویل محصول به محکوم علیه از او وصول می کند.

هرگاه موقع برداشت محصول نرسیده باشد، اعم از این که بذر روییده یا نروییده باشد، محکوم له مخیر است که بهای زراعت را بپردازد و ملک را تصرف کند یا ملک را تا زمان رسیدن محصول به تصرف محکوم علیه باقی بگذارد و اجرت المثل بگیرد. تشخیص بهای زراعت و اجرت المثل با دادگاه خواهد بود و نظر دادگاه در این مورد قطعی است.