موسسه حقوقی آفرینش راه عدالت
15 آذر 1399

استرداد جهیزیه

دعاویدعاوی خانواده

مواد مربوط به  جهیزیه در قانون

در ماده 1107 قانون مدنی:

تهیه وسائل زندگی از مواردی است که جزء نفقه به حساب می آید و تهیه آن بر عهده ی شوهر است. ولی طبق یک سنت الزام آور در خانواده ها در حد توانایی خود تا جایی که بتوانند وسائل مورد نیاز و شاید بیشتر را ، برای شروع زندگی دخترشان فراهم می کنند. فراهم کردن جهیزیه توسط دختر و بردن آن به منزل شوهر به معنای این که شوهر مالک وسائل می شود نیست و فقط در حکم امین می باشد و دختر مالک جهیزیه است و شوهر فقط می تواند از آن ها استفاده کند و نفع ببرد. با این وجود زوجه می تواند در هر زمانی که خواست جهیزیه خود را طلب کند و هر اقدامی نسبت به اموال خود انجام دهد. ( مثل ببخشد ، بفروشد و… ) یا استرداد جهیزیه را بخواهد.

ماده 63 قانون اجرای احکام مدنی:

هنگامی که دعوای استرداد جهیزیه مطرح شد می توان به این ماده اشاره کرد در این ماده آمده است که : از اموال منقولی که در محل زندگی مشترک زوجین وجود دارد آنچه که معمولا مورد استفاده زن می شود متعلق به زن است  و آنچه مورد استفاده مرد قرار می گیرد به مرد تعلق دارد و بقیه با توجه به مقررات این قانون مشترک محسوب می شود ، مگر اینکه خلافش ثابت شود.

در قانون مدنی ایران اشاره ای به جهیزیه نشده است بدین دلیل که زن تکلیف قانونی و شرعی برای آوردن جهیزیه به منزل شوهر ندارد و تهیه وسایل لازم برای زندگی مشترک بر عهده شوهر است. اما به لحاظ این که آوردن جهیزیه به منزل مشترک در کشورمان امری شایع است و اختلافات ناشی از آن و همچنین اثاثیه منزل بسیار مبتلا به و یکی از دعاوی مهم در دادگاه خانواده محسوب می شود ناگزیر می باید به تحلیل حقوقی آن پرداخت.

باید دانست که آوردن جهیزیه از سوی زن به منزله انصراف او از مالکیت نیست بلکه فقط به جهت زندگی مشترک، شوهر حق استفاده (انتفاع) از آن را دارد و عرفا نیز چنین است مالکیت جهیزیه متعلق به زن است و شوهر حق استفاده دارد با این حساب و با در نظر گرفتن این که زن تکلیفی برای آوردن جهیزیه به منزل شوهر ندارد، هر زمان که بخواهد می تواند جهیزیه را مسترد نماید. سوال می شود که بردن جهیزیه قبل از طلاق امکان پذیر است؟ همانطور که گفته شد حتما امکان پذیر است چون زن مالک آن وسایل است. تجربه سال ها وکالت در دعاوی خانوادگی نشان می دهد همانطور که زن و خانواده او از سر عشق جهیزیه را برای داشتن زندگی مطلوب به منزل شوهر می برند، استرداد جهیزیه قبل از طلاق هم به منزله تمایل به جدایی است….

نکته ای مهم که باید درباره جهیزیه دانست این است که اموال و وسایلی را که شوهر در طول زندگی مشترک خریداری می کند حتی آنچه را که در خرابی یا استهلاک جهیزیه زن خریداری می کند، جزء جهیزیه نیست. جهیزیه همان است که در شروع زندگی مشترک زن به خانه شوهر آورده است و اگر در طول زمان این وسایل خراب یا مستهلک شوند، شوهر مسئولیتی و تکلیفی برای پرداخت وجه آن یا دادن جایگزین ندارد. بنابراین اگر سالیانی از زندگی گذشته باشد بدیهی است که بعضی از وسایل منزل مستهلک و یا بعضا خراب می شوند. زن اگر بخواهد این زمان دادخواست استرداد جهیزیهبدهد فقط آنچه باقی مانده را می تواند مسترد نماید.

روابط میان همسران براساس قانون تعریف و چارچوب مشخصی دارد. یکی از نکاتی که قانون در خصوص زنان به  آن توجه ویژه ای دارد، مسائل مالی زوجه است. این که مرد هنگام طلاق باید تمامی حق و حقوق مادی زن را پرداخت کند، این که مهریه دینی ممتاز است که در هر شرایطی به زن تعلق می گیرد، این که زن می تواند نفقه قبل خود را نیز مطالبه کند.

موضوع جهیزیه از نظر فلسفه وجودی و ماهیت حقوقی آن در کشور ما این گونه است که جهیزیه به رسم امانت از سوی زوجه در اختیار زوج قرار می‌گیرد و زوج فقط می‌تواند از منافع آن استفاده کند اما مطابق قانون، عاریه دهنده می تواند هر زمانی که  اراده کرد، مورد عاریه را از عاریه گیرنده پس بگیرد. زوج نیز به  عنوان امین زوجه، فقط تا زمانی که از آن درست استفاده کند و صدمه ای به او نزند می تواند از جهیزیه استفاده کند.

مطابق قانون زوج در صورت استفاده درست، نسبت به  عین اموال مسوولیت ندارد. به طور مثال اگر جهیزیه زنی بر اثر افتادن در حین حمل و نقل یا نوسان برق صدمه دید یا این که بر اثر مرور زمان مستهلک شد، زوج هیچ مسوولیتی در این خصوص ندارد و نیازی نیست غرامتی به  زوجه بدهد. البته در قانون، تهیه اثاث خانه به  عهده مرد گذاشته شده و زن اساسا وظیفه‌ای ندارد جهیزیه‌ای با خود به خانه همسرش بیاورد و به  عنوان اثاث خانه در اختیار مرد قرار دهد.

آیا جهیزیه به ارث می رسد؟

مطابق قانون، همسران در مسائل مالی خود استقلال دارند. به همین سبب جهیزیه نیز مالی است که متعلق به زوجه است و اگر زمانی زن فوت کند، اموالی که از او به  جا می ماند به میزان سهم الارث به ورثه تعلق می گیرد. جهیزیه نیز به چنین سرنوشتی دچار می‌شود. اگر زوج و زوجه صاحب فرزند باشند، یک چهارم اموال به مردبه  ارث می رسد و اگر صاحب فرزندی نباشند، یک دوم اموال به  مرد به ارث رسیده و بقیه اموال میان سایر وراث تقسیم می گردد

یه جهیزیه نیز از قاعده‌ای مشابه پیروی می‌کند یعنی زوج‌ها می‌توانند برائ جلوگیری از سوء تفاهم های احتمالی درباره میزان جهیزیه و جزئیات آن در هنگام طلا ق، از شیوه تهیه سیاهه از اموال جهیزیه استفاده کنند

پس از امضای زوج و 2 شاهد این سیاهه حالت سند عادی را پیدا می‌کند که در زمان اختلاف می تواند برائ اثبات ادعای زوج به کمک او بیاید، اما اگر هم پولی به شکل مستقیم بابت جهیزیه پرداخت شود و به طور مثال با این پول وسایلی خریداری شود، داشتن فاکتور معتبر اولین قدم برائ مطالبه حق و حقوق مادی زوجه در زمان بروز اختلاف است. قدم بعدی نیز این است که زوجه ثابت کند وسایلی که او خریده بوده و به عنوان جهیزیه با خود به خانه بخت آورده، در اختیار زوجه بوده است، در این موارد ممکن است زنی به  طور مثال یخچالی بخرد، اما هیچ گاه آن را به  خانه شوهرش نیاورد و به  خانه برادرش ببرد، اما مهم است که این جهیزیه به  زوج داده شود یا در اختیار او باشد، برائ این که سیاهه‌ها «محکم کاری» شود، چند راهکار وجود دارد:

«امضای زوج به  سیاهه اعتبار می دهد، اما اگر اثر انگشت او در سیاهه درج شود، این موضوع اعتبار سیاهه را بیشتر می‌کند. بهتر است شهود مرد باشند و از اقوام زوجه نباشند.

اگر سیاهه در دفترخانه اسناد رسمی تنظیم شود، این مساله حکم سند رسمی را پیدا می کند و اعتبار بیشتری خواهد داشت. می توان امضای زوجه را در دفترخانه گواهی امضا کرد که  در صورت بروز اختلاف زوج نتواند نسبت به امضای خود ادعای انکار، جعل و تردید مطرح کند، اما در جامعه ما چنین روالی معمول نیست که زوج را به دفترخانه ببرند و از او گواهی امضا بگیرند، بلکه معمولا این طور است که فهرستی را می نویسند و از زوج بابت آن امضا می گیرند که این وسایل به عنوان جهیزیه در اختیار او قرار گرفته است.

در سیاهه معمولا توصیف می گردد که به طور مثال فرش از چه نوعی است؟ ماشینی است یا دستباف؟ چه مارکی دارد و نکته قابل ذکر دیگر در این زمینه، «شروط احتمالی» است که ممکن است همسران بخواهند در زمینه جهیزیه در عقدنامه خود ذکر کنند. اگر زن در عقدنامه شرط کند که جهیزیه را هنگام ازدواج به  زوج واگذار کردم، یا این که بنویسد: کل جهیزیه را بخشیدم یا به همسرم فروختم و صلح کردم، چه در عقدنامه و چه در قالب اسناد رسمی دیگر، این مساله معتبر خواهد بود و دیگر زن نمی تواند نسبت به جهیزیه ادعایی داشته باشد اما اگر چنین عقدی میان زوج و زوجه برقرار نباشد، قانون مطابق «عقد عاریه» در مورد جهیزیه تصمیم خواهد گرفت.

استرداد جهزیه در قانون مدنی

+ طبق رویه قضایی جهیزیه جزء دارایی زن محسوب می شود و زن به مرد مجاناً اجازه استفاده از آن را داده است . زوجه تا زمانی که عین جهیزیه وجود داشته باشد می تواند تقاضای گرفتن عین آن را بکند. و در صورت تلف شدن آن قیمت آن را مطالبه کند. ( ماده 1118 ، 612 الی 615 قانون مدنی ) + در صورتی که زوجه یا مرد را محکوم کند در مرحله تجدیدنظر یا هنگام اجرای حکم : طبق ماده 362 قانون آیین دادرسی مدنی و ماده 39 قانون اجرای احکام مدنی قیمت آن را بگیرد.

ارکان دعوای استرداد جهیزیه

الف ) جهیزیه آوردن از سمت زوجه در هنگام شروع زندگی مشترک ب ) باقی بودن جهیزیه : در صورتی که جهیزیه به صورت عینی وجود نداشته باشد : طبق ماده 2 قانون آیین دادرسی مدنی دادگاه بدون ورود در ماهیت امر قرار استماع دعوا صادر می کند. ج ) در صورتی که زوج جهیزیه را تصرف کند : اگر جهیزیه در تصرف زوج نباشد در صورتی که به دعوا توجه نشود برابر بند 4 ماده 84 قانون آیین دادرسی مدنی قرار رد دعوا صادر می شود.

جریان رسیدگی به دعوای استرداد جهیزیه

وی اضافه کرد: دادگاه جلسه‌ای را برای رسیدگی تعیین کرده و پس از شنیدن اظهارات طرفین، چنانچه ادعای زن مورد قبول شوهر واقع شد، شوهر را ملزم به استرداد این اموال می کند. در غیر این صورت، قرار استماع شهادت شهود صادر می‌شود و در وقت معین افرادی که ذیل استشهاد را امضا کرده‌اند، به دادگاه مراجعه و مشاهدات خود را بیان می کنند. در صورتی که این اظهارات، مقبول واقع شود حکم به استرداد جهیزیه صادر خواهد شد و چنانچه زوج از اجرای حکم دادگاه امتناع کرد، از طریق اجرای احکام دادگستری نسبت به استرداد جهیزیه اقدام خواهد شد.

نظر خود را ثبت کنید

نشانی ایمیل شما منتشر نخواهد شد. بخش‌های موردنیاز علامت‌گذاری شده‌اند *