استفاده از سند مجعول عبارت است از به کار بردن یا مورد استفاده قرار دادن نوشته و سند مجعول به جای سند واقعی با علم به مجعول بودن آن. فعل مثبت مادی خارجی که بتوان به آن « استفاده » اطلاق نمود، ممکن است در قالب ارائه، ابراز، تقدیم و غیره باشد و ترک فعل نمی‌تواند رفتار فیزیکی جرم استفاده از سند مجعول باشد.
جرایم جعل و استفاده از سند مجعول از جمله جرایم علیه امنیت و آسایش عمومی تلقی می شود، برای ارتکاب جرم، می بایست سند یا نوشته ای توسط خود مرتکب و یا اشخاصی دیگر جعل گردیده باشد تا مرتکب آن سند مجعول را استفاده نماید.عول
عناصر و ارکان جرم استفاده از سند مجعول
1.عنصر مادی
الف) رفتار فیزیکی : جرم استفاده از سند مجعول، به صورت فعل مثبت می باشد و با ترک آ ن حاصل نمی‌شود، به این نحو که شخص باید سند مجعول را مورد استفاده قرار دهد و یا به مراجعی که باید سند را تسلیم کند از جمله دادگاه و یا مراجع ثبتی و غیره.
ب) شرایط لازم برای تحقق جرم استفاده از سند مجعول : اولین شرط، سند مجعول به نحوی باشد که نوعا متقلبانه باشد و موجب فریب افراد و اشتباه با اصل آن گردد.
عنصر مادی جرم استفاده از سند مجعول عبارت است از : صرف به کار بردن، تسلیم، ارائه، انتشار، واگذار نمودن، استعمال، اسناد و مبادله ی سند مجعول، حتّی اگر مرتکب استفاده ی عملی از سند مجعول نبرده باشد شخص استفاده کننده از سند مجعول به جعلی بودن آن آگاه باشد و اگر اطلاع از جعلی بودن آن نداشته باشد مشمول جرم استفاده از سند مجعول نمی گردد.
پ) نتیجه حاصله : جرم استفاده از سند مجعول مطلق است، منوط و مقید به امری نمی باشد و به صرف ارائه و استفاده از آن، جرم واقع می گردد، هر چند موجب فریب شخص نگردد. در صورتی هم که شخص با استفاده از سند مجعول به نحو متقلبانه، مالی را اخذ نماید، مرتکب کلاهبرداری هم می‌شود
و اگر هم با استفاده از سند مجعول قصد اخذ مال داشته باشد، ولی موفق به تحصیل مال نگردد، در کنار جرم استفاده از سند مجعول، مرتکب جرم شروع به کلاهبرداری هم می گردد.
آنچه در خصوص جرم استفاده از سند مجعول از اهمیت به سزایی برخوردار است این که جرم استفاده از سند مجعول از جمله جرایم مطلق می باشد، بنابراین به صرف ارائه یا به کاربردن سند مجعول، جرم محقّق می گردد ضمن اینکه ورود ضرر بالفعل برای تحقّق بزه استفاده از سند مجعول شرط نبوده و صرف قابلیت اضرار کافی است.
2.عنصر معنوی
با عنایت به اینکه برای تحقّق جرایم، ارکان و عناصری لازم است که از جمله ی آنها وجود عنصر روانی برای ارتکاب جرایم می باشد، بنابراین برای ارتکاب جرم استفاده از سند مجعول نیز مرتکب باید دارای سوء نیّت و قصد مجرمانه برای ارتکاب آن باشد. و شخص باید حتما دارای سونیت باشد و از جعلی بودن سند آگاه باشد.
در جرم استفاده از سند مجعول، صرف ارائه یا تسلیم سند مجعول برای تحقّق این جرم کافی نیست، بلکه باید احراز شود که مرتکب دارای سوء نیت نیز بوده است. بنابراین برای تحقّق جرم استفاده از سند مجعول، مرتکب باید بداند که عملی که انجام می دهد، به موجب قوانین موضوعه، جرم بوده و قابل مجازات می باشد و لذا با علم به این موضوع، عامداٌ از سند مجعول استفاده نماید.
3.عنصر قانونی
در مواد قوانین کیفری به مصادیق جرم استفاده از سند مجعول و مجازات آن اشاره گردیده است. قانونگذار عنصر قانونی جرم استفاده از سند مجعول را در مواد 524 تا 536 قانون مجازات اسلامی مصوب سال 1375 جرم انگاری کرده است.
مجازات استفاده از سند مجعول
مطابق قانون مجازات اسلامی، اگر کسی بداند که یک سند جعلی است و با علم به جعلی بودن، از آن سند و نوشته استفاده کند، مرتکب جرم استفاده از سند مجعول شده است. در این حال اگر سند جعلی و ساختگی مورد استفاده، سند رسمی باشد، مرتکب به 6 ماه تا سه سال حبس یا سه تا هجده میلیون ریال جزای نقدی و اگر غیررسمی باشد، به 6 ماه تا دو سال حبس یا سه تا دوازده میلیون ریال جزای نقدی محکوم خواهد شد. نکته قابل توجه این است که جرم استفاده از سند مجعول، جرمی مستقل از جرم جعل است و اگر یک نفر سندی را جعلو سپس از آن استفاده کند، به مجازات هر دو عمل محکوم می‌شود
